Journal d’une femme du Kosovo

Une performance cathartique

version albanaise en bas

Il est des coups de poing libérateurs. La performance mise en scène par Zenel Laci à partir du « Journal d’une femme du Kosovo » de Sevdije Ahmeti relève de la catharsis. Ou comment dire les crimes de masse et les exactions commises en temps de guerre afin d’en soulager la mémoire mutique des hommes.

C’est un théâtre qui raconte la cruauté essentielle du monde, lorsque son indifférence rend possible la destruction d’un peuple. En l’occurrence les Albanais du Kosovo. Le dénuement du décor souligne l’abandon de ceux-ci par la communauté internationale dans cette période que Sevdije Ahmeti appelle « la guerre avant la guerre ».

Sur la scène en forme de non-lieu, l’attention du public est réquisitionnée par la voix et la gestuelle, tantôt douloureuses tantôt désinvoltes, de la tragédienne Anila Dervishi, maîtresse de son rôle. Un crochet de boucher, suspendu au-dessus d’une bassine, évoque à la fois l’abattage méthodique des hommes dans la guerre et le sacrifice de la chair, tandis que dans le sang et l’eau confondus se mélangent les mains du désintérêt, qui se lavent du drame balkanique, et les mains des mères, des soeurs, des filles qui désespèrent de nettoyer la souillure. Car il leur faut vivre. Au-delà de l’horreur. Pour ceux qui ont péri ; pour ceux qui ont besoin d’elles ; pour elles-mêmes. La guitare basse de l’efficace musicien Afrim Jahja, prolonge les silences, lacère l’indicible de quelques accords rock et fait jaillir l’espoir et la volonté d’un peuple martyrisé mais qui a préservé sa dignité.

Une allégorie

La performance est une allégorie sur ce désir morbide de pureté qui, quels que soient les époques et les lieux, partage le monde en bourreaux et victimes. Cette pureté fanatique qui vise d’abord l’innocence ; c’est-à-dire, littéralement, ce qui ne peut nuire. Inspiré par le metteur en scène argentin Rodrigo Garcia et son « Carniceria Teatro », Zenel Laci est parvenu à en reformuler la grammaire. Le murmure persistant de la vie remplace l’exubérance organique. La carcasse d’agneau que la comédienne Anila Dervishi, en madone universelle, décroche hiératiquement et berce inutilement, recèle en même temps l’infinie tendresse des commencements et l’impossible consolation des mères.

Mais la performance de Zenel Laci consiste d’abord à faire vivre dans toute sa densité le témoignage de Sevdije Ahmeti. Car le « Journal » est une recension froide, presque clinique, de la terreur serbe qui, jour après jour, se répand sur le Kosovo. Les informations composent autant de messages de détresse envoyés à la communauté internationale, jusqu’alors impassible. Elle raconte « une guerre que certains veulent encore oublier comme hier, ils ne voulaient pas la voir » pour reprendre les mots de Jean-Yves Potel, en préface au « Journal », âpre comme un rapport de Police. Zenel Laci est parvenu à en extraire le meilleur distillat.

La première représentation de ce spectacle a été donnée le vendredi 28 mai, dans le cadre des «  escales balkaniques » d’Anderlecht. L’affiche, sobrement inquiétante, en avait été dessinée par Kader Pagarusha. Le public qui avait rempli la salle Molière, pris d’emblée à la gorge par la mise en scène, en a éprouvé la puissance magique. La plaie mise à nu, grattée, montrée, dénoncée, la comédienne a enfin entonné, doucement, une romance de Korça, « Vemi, o Svemi », reprise en chœur dans l’allégresse par le public. Au final, les longues salves d’applaudissements célébraient la rencontre réussie de l’histoire, de la tragédie, de l’art et des hommes qui en sont les acteurs, les spectateurs, les héros ou les victimes.

Safet Kryemadhi
* Publié avec l’aimable autorisation du journal « Albania »

Ditari i një gruaje nga Kosova një performancë katartike

Disa grushte, janë çlirues. Performanca e vënë në skenë nga Zenel Laci mbështetur në “Ditari i një gruaje nga Kosova” të Sevdije Ahmetit rrjedh nga katarza, siç thuhet për krimet në masë dhe shpërdorimet bërë në kohën e luftës, për të lehtësuar memorien e nemitur të njerëzimit.

Është teatër që tregon egërsinë qenësore të botës, përderisa indiferenca e tij mundëson shkatërrimin e një populli. Në këtë rast: shqiptarët e Kosovës. Dekori i zhveshur vë në pah braktisjen e tij nga bashkësia ndërkombëtare në këtë periudhë që, Sevdije Ahmeti, e quan “luftë para luftës”.

Në skenë nën formën e pastrehë, vëmendja e publikut bartet nga zëri dhe gjestet, herë pikëlluese herë mospërfillëse, të tragjikes, Anila Dervishi, zonjë e rolit të saj. Një kanxhë mishshitësi, varur sipër një legeni, përkujton vrasjen metodike të njerëzve në luftë dhe sakrificën e trupit, ndërsa në ujin dhe gjakun e përzier ngatërrohen duart e shkujdesura, të cilat shpërlahen prej dramës ballkanike, dhe duart e nënave, të motrave, të vajzave, që s’shpresojnë pastrimin e ndyrësirës, sepse duhet të jetosh. Përtej tmerrit. Për ata që kanë vdekur. Për ata që kanë nevojë për to. Për vetveten.

Gitara, bas e të frytshmit Afrim Jahja, zgjat heshtjen, çan pa shprehjen me disa tinguj rock dhe bën të shpërthej shpresa dhe vullneti i një populli të martirizuar, por që e ka ruajtur dinjitetin.

Performanca është një alegori lidhur me atë dëshirën e sëmurë të pastrimit e cila pa marrë parasysh epokat dhe vendet e ndanë botën në xhelat dhe viktimë. Ky pastrim fanatikë shënjon në radhë të parë pafajshmërinë, thënë drejtpërdrejt atë që nuk dëmton. Inspiruar nga regjisori argjentinas Rodrio Garcia dhe i veti « Carniceria Teatro », Zenel Laci ia arrin ta riformulojë gramatikën e tij. Pëshpëritja e pandërprerë e jetës zëvendëson teprinë organike. Trupi i rrjepur i qengjit të cilin aktorja Anila Dervishi, në madonë universale, e heq madhërishëm nga kanxha dhe e përkund kotësisht, fshehë njëkohësisht dhembshurinë e pafundme të fillimeve dhe të pamundshmin ngushllimin të nënave.

Por performanca e Zenel Lacit qëndron në radhë të parë ta bëj të jetojë në tërë dendësinë e saj dëshminë e Sevdije Ahmetit, sepse « Ditari » është recension i ftohtë, pothuaj klinik, i terrorit serb i cili, ditë pas dite, shtrihej në Kosovë. Informatat përbëjnë aq sa mesazhe ndihmë, dërguar bashkësinë ndërkombëtare, deri atëherë gjakftohtë. Ajo tregon një « luftë të cilën disa duan ta harrojnë sikurse dje, ata nuk donin ta shihnin » për t’i rimarr fjalët e Jean-Yves Potel, në parathënie të « Ditarit », i ashpër si një raport i Policisë.

Zenel Laci ka arritur ta nxjerr distiluesin më të mirë. Paraqitja e parë e këtij spektakli është dhënë me 28 maj, në kuadër të festivalit « escales balkaniques » d’Anderlecht në Bruksel. Afishja, thjeshtësisht shqetësuese, është bërë nga Kadër Pagarusha. Publiku që kishte mbushur sallën Molière, zënë përnjëherësh në fyt nga regjia ka përjetuar fuqinë magjike. Plaga vënë lakuriq, kruar, treguar, denoncuar, aktorja më në fund ia merr një romance nga Korça, «Vemi o S’vemi » shoqëruar bashkërisht dhe gjallërisht nga publiku. Në fund duartrokitjet të gjata përgëzonin takimin e suksesshëm të historisë, të tragjedisë, të artit e të njerëzve, që janë aktorë, spektatorë, heronj apo viktima.

Marrë nga gazeta « Albania » e Belgjikës., autor : Safet Kryemadhi; përktheu nga frëngjishtja : Elhame Gashi